ΕΛΛ | ΕΝ

Ένα Ευαγγελιστάριο από την Τραπεζούντα(1039)

Ένα Ευαγγελιστάριο από την Τραπεζούντα

Χειρόγραφο Ευαγγελιστάριο.
11ος αιώνας.
ΒΧΜ 1039

Ο χειρόγραφος κώδικας περιέχει τα αποσπάσματα των τεσσάρων Ευαγγελίων με τη σειρά που διαβάζονταν στις εκκλησιαστικές ακολουθίες. Τα φύλλα του είναι φτιαγμένα από περγαμηνή (επεξεργασμένο δέρμα ζώου). Η αρχή του κάθε Ευαγγελίου κοσμείται από περίτεχνο και πολύχρωμο επίτιτλο, καθώς και από την παράσταση του αντίστοιχου Ευαγγελιστή. Το κείμενο είναι γραμμένο σε δύο στήλες με καφετί αλλά και ερυθρό μελάνι, ενώ διανθίζεται από πολλά διακοσμητικά πρωτογράμματα και μικρές προμετωπίδες σε χρυσό, ερυθρό, γαλάζιο και πράσινο χρώμα. Η δερμάτινη στάχωση φέρει έντυπα κοσμήματα και πλεκτούς θηλυκωτήρες (δηλαδή: κουμπώματα, κλείστρα).

Το μεγαλύτερο μέρος του κώδικα χρονολογείται στον 11ο αιώνα. Φαίνεται όμως ότι το χειρόγραφο παρέμεινε σε συνεχή χρήση για πολλούς αιώνες, όπως συμπεραίνουμε τόσο από μια ενθύμηση που γράφτηκε το έτος 1500 και μια υπογραφή του 1899, αλλά κυρίως από πολλά νέα φύλλα που προστέθηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Για παράδειγμα, το πορτρέτο του ευαγγελιστή Μάρκου (φ. 203) προέρχεται από μικρότερων διαστάσεων Ευαγγέλιο του 11ου-12ου αιώνα, και φαίνεται ότι προστέθηκε τον 18ο αιώνα, για να αντικαταστήσει ένα φύλλο που είχε εκπέσει. Αντίστοιχα, τα πορτρέτα των Ευαγγελιστών Ιωάννη, Ματθαίου και Λουκά χρονολογούνται πιθανώς στα τέλη του 12ου ή στις αρχές του 13ου αιώνα. Καθώς είναι ζωγραφισμένα με διαφορετικά χρώματα και τεχνοτροπία από αυτά του υπόλοιπου χειρογράφου, συμπεραίνουμε είτε ότι προέρχονται από άλλον κώδικα, είτε ότι φιλοτεχνήθηκαν ειδικά για να προστεθούν στο συγκεκριμένο ευαγγέλιο, που αρχικά δεν είχε μικρογραφίες.

Ο κώδικας καταχωρίστηκε στο ευρετήριο των προσφυγικών κειμηλίων του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου περί το 1940, ίσως όμως είχε φτάσει στο Μουσείο έως και δέκα χρόνια πριν. Προέρχεται από τον ναό Αγίου Γρηγορίου Νύσσης στην Τραπεζούντα, την πρωτεύουσα του Πόντου στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Πριν το 1922 στην Τραπεζούντα διαβιούσε μια ιδιαίτερα ανθηρή ελληνορθόδοξη κοινότητα. Τα μέλη της ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με το εμπόριο και έδιναν μεγάλη σημασία στον ρόλο της μόρφωσης. Στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου προγραμματισμένη εκπαίδευση εμφανίστηκε από το 1682, όταν ιδρύθηκε το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Από την εποχή αυτή και μετά παρατηρείται συνεχής λειτουργία σχολείων, όπως η Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων, η Σχολή Μουσικής, το Παρθεναγωγείο και η ιερατική σχολή. Η Συνθήκη της Λωζάννης (1923) έφερε οριστικό τέλος σε κάθε μορφής δραστηριότητα του ελληνικού στοιχείου στις περιοχές της Μικράς Ασίας και του Πόντου.