ΕΛΛ | ΕΝ

Ένα εμβληματικό προσφυγικό «κειμήλιο»(990)

Ένα εμβληματικό προσφυγικό «κειμήλιο»

Ψηφιδωτή εικόνα της Θεοτόκου Γλυκοφιλούσας, επονομαζόμενης «Η Επίσκεψις».
Τέλη 13ου αιώνα.
ΒΧΜ 990

Η εικόνα αποτελεί ένα από τα πρώτα και σημαντικότερα έργα των κειμηλίων προσφύγων που κατατέθηκε στο ΒΧΜ από την Επιτροπή κειμηλίων Μικράς Ασίας στις 9/1/ 1925 με αριθμό ευρετηρίου Κ. Πρ. 1. Προέρχεται από το ναό του Αγίου Βασιλείου στην Τρίγλεια της Βιθυνίας, στη νότια ακτή της Θάλασσας του Μαρμαρά. Πρόκειται για πολύ σπάνιο και ιδιαίτερα πολύτιμο έργο, δεδομένου ότι οι ψηφιδωτές εικόνες ανήκαν στα πιο πολυτελή αντικείμενα της βυζαντινής τέχνης.  Διασώθηκε από τον Φίλιππο Καβουνίδη, εφοπλιστή, ο οποίος τη μετέφερε με δικό του πλοίο μαζί με μία ακόμη αμφιπρόσωπη εικόνα της Θεοτόκου με την επωνυμία «Η Παντοβασίλισσα» του 14ου αιώνα, που βρίσκεται σήμερα στον ομώνυμο ναό της Ραφήνας .

Ο επίτιμος διοικητής του ΟΤΕ Χρυσός Καβουνίδης με επιστολή του στις 24/9/1982 πληροφορεί τον τότε διευθυντή του ΒΧΜ Παύλο Λαζαρίδη ότι «τον Αύγουστο του 1922, όταν έσπασε το Μικρασιατικό μέτωπο, ο Πρόεδρος της Κοινότητος Τρίγλιας και σύσσωμο το Κοινοτικό Συμβούλιο έστειλαν επίσημη γραπτή έκκληση στον πατέρα μου, Φίλιππο Καβουνίδη, που ήταν εφοπλιστής με έδρα του τότε την Κωνσταντινούπολη, να καταβάλει κάθε προσπάθεια για να τους σώσει». Πραγματικά ο πατέρας του κινητοποιήθηκε, έστειλε δικά του πλοία και εναύλωσε ξένα και διέσωσε όλους τους κατοίκους της Τρίγλιας και της γύρω περιοχής. Στην Τρίγλια αποβιβάστηκε και ο ίδιος και συνοδευόμενος από άγημα οπλισμένων ναυτών και συγχωριανών εμάζεψε από όλες τις εκκλησίες και τα μοναστήρια τα ιερά σκεύη και μαζί τους τις δύο ιερότερες εικόνες του χωριού, την ψηφιδωτή και την θαυματουργή της Παναγίας Παντοβασίλισσας. Όλα αυτά τα αντικείμενα παρέδωσε αργότερα στην επιτροπή συγκεντρώσεως εκκλησιαστικών κειμηλίων των προσφύγων. Όταν οι Τριγλιανοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν αργότερα στη Ραφήνα Αττικής, εζήτησαν και τους παρεδόθη η εικόνα της Παντοβασίλισσας, που βρίσκεται ακόμη και σήμερα στον ομώνυμο ναό της Ραφήνας.. H ψηφιδωτή εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας με την επωνυμία «η Επίσκεψις» λόγω της μεγάλης αρχαιολογικής της αξίας παρέμεινε στο Μουσείο, όπου και εκτίθεται. 

Η αμφιπρόσωπη εικόνα που παραδόθηκε στη Ραφήνα, συντηρήθηκε στα εργαστήρια του ΒΧΜ. Στην κύρια όψη της, η Παναγία Βρεφοκρατούσα του 14ου αιώνα έφερε επιζωγράφηση με χρονολογία 1899. Η εργασία δεν προχώρησε στην αφαίρεση των επιζωγραφήσεων, γιατί η επιθυμία του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου ήταν να μην μεταβληθεί η όψη της λατρευόμενης Παναγίας. Η εικόνα είχε εκτεθεί σε πυρκαγιά, με σοβαρές για τη ζωγραφική συνέπειες. Η πίσω όψη ήταν τελείως αμαυρή. Ο καθαρισμός έφερε στο φως την παράσταση της Σταύρωσης του 14ου αιώνα. Η επωνυμία της Παναγίας «η Πάντων Βασίλισσα» που διατηρείται στη ζωγραφική, ο τόπος προέλευσης, το είδος, το τεράστιο μέγεθός της και η καλλιτεχνική ποιότητα του έργου συνηγορούν στην άποψη, ότι πιθανότατα πρόκειται για τη χαμένη μέχρι σήμερα λατρευτική εικόνα του γνωστού βυζαντινού ναού της Παναγίας Παντοβασίλισσας στην Τρίγλια της Βιθυνίας.